Jedynie ostatnie tygodnie przyniosły dyskusje na temat wpisu Martyny Wojciechowskiej na temat biodegradowalności szkła, nowych papierowych słomkach w McDonaldzie, oraz o opakowaniu National Geographic w folię. Wszystkie te dyskusje wynikają z troski o środowisko naturalne i z tego, że próbujemy znaleźć równowagę pomiędzy wygodą naszego życia a wyrzeczeniami, których musimy dokonać, aby uratować naszą planetę od zasypania śmieciami. Spróbujmy więc wyjaśnić, co jest bardziej szkodliwe - plastik, czy szkło?
Szczególnie dużo uwagi poświęcono dyskusji o różnicach pomiędzy opakowaniami szklanymi a plastikowymi. I rzeczywiście - bliższe przyjrzenie się problemowi pokazuje, że odpowiedź na pytanie, który z tych materiałów jest lepsza dla środowiska, nie jest jednoznaczna. Spójrzmy na proces powstawania i cykl życia obu materiałów.
Plastik czy szkło? - proces powstawania
Plastik
Plastik powstaje z naturalnych składników: z ropy i gazów. Przetwarzane są one w monomery, z których w wyniku reakcji zwanej polimeryzacją powstają polimery. Polimery to długie, ciężkie cząsteczki, które charakteryzują się trwałością i plastycznością. Polimer to niekoniecznie twór człowieka: polimery naturalne, takie jak polisacharydy czy polipeptydy, to składniki budulcowe naszych ciał. Z kolei polimery wytworzone sztucznie są podstawą produkcji tworzyw sztucznych.
Wpływ samego procesu powstawania tworzyw sztucznych nie jest mocno obciążający dla środowiska. Jednak wydobycie paliw kopalnych często takie jest: szczególnie tam, gdzie prowadzi się odwierty w poszukiwaniu ropy w oceanach lub zwiększa się wydajność odwiertu za pomocą szczelinowania hydraulicznego.
Szkło
Aby wytworzyć szkło, takie jak widzimy w butelkach na wodę czy inne napoje, potrzebujemy: roztopionego piasku (źródła kwarcu) i węglanu sodowego, z dodatkiem wapienia i czasami... potłuczonego szkła. Wszystkie te składniki, oprócz kawałków szkła, są naturalne.
Wydobycie wapienia nie jest obojętne dla środowiska - może prowadzić m.in. do zanieczyszczenia źródeł wody.
Plastik czy szkło? - transport
Plastik
Koszt transportu plastikowych pojemników i butelek jest niższy - są one lekkie i często mają kształty pozwalające upakować je dość ciasno. Nie zmienia to faktu, że transport wypełnionych wodą czy innymi płynami potrafi być bardziej obciążający dla środowiska niż nawet wytworzenie tworzyw sztucznych, z których są zrobione.
Szkło
Koszty transportu butelkowanych napojów to główny problem który skłania do niekupowania butelkowanej wody w ogóle. Niestety, mimo że woda w kranie w Polsce jest wystarczającej jakości do picia po przefiltrowaniu, wciąż wierzymy, że lepiej ją kupować w butelkach. W wielu krajach się od tego odchodzi - powstaje moda na picie kranówki.
Jak wynika z badania zawartego w raporcie Energy Implications of Bottled Water, sama rezygnacja z butelkowanej wody zmniejszyłaby zapotrzebowanie na opakowania o 23 proc. (przy założeniu, że wciąż będziemy potrzebować butelkowanych soków, napojów gazowanych, mleka oraz piwa).
Jak przedstawia się szkło w tym aspekcie? Gorzej niż plastik - jest po prostu ciężkie, i w celu transportu nawet pustego opakowania szklanego zużywane jest więcej paliwa, niż na transport analogicznego opakowania z tworzywa sztucznego.
Recycling i wpływ na środowisko
Plastik
Opakowania plastikowe można poddawać recyklingowi. Jednak w skali globalnej zaledwie 9 proc. opakowań trafia do ponownego przetworzenia. Reszta podlega spaleniu (zazwyczaj nie jest to zwykłe spalanie, ale proces, który zapewnia bezdymne palenie) lub trafia na wysypiska oraz do oceanów.
Plastik jest elastyczny i trwały. Jego dekompozycja na mniejsze kawałki może trwać 100 lat, a ostateczna degradacja nawet 500 lat. Należy pamiętać jednak, że cały czas powstają polimery biodegradowalne, które są po prostu zjadane przez drobnoustroje - mogą one ulegać rozkładowi nawet w czasie tak krótkim, jak pół roku.
Szkło
Szklane butelki są o wiele powszechniej poddawane recyklingowi. Dzięki wprowadzonym w prawie wszystkich krajach obowiązkom naliczania kaucji za butelkę, są one powszechnie zwracane. Globalnie około 80 proc. opakowań szklanych jest poddawanych recyklingowi. Jest to więc o wiele powszechniejsze niż w przypadku opakowań plastikowych.
Co z degradowalnością szkła? O ile łatwiej ulega ono rozdrobnieniu (jest po prostu kruche), to jako obojętniejsze chemicznie i niepoddające się biodegradacji, może pozostawać w gruncie przez tysiące lat. W Żywcu odnaleziono ślady osady, w której prowadzono warsztaty zajmujące się wytapianiem szkła. Przetopione szklane grudki odnaleziono w stanie praktycznie nienaruszonym, mimo że od czasu istnienia osady minęły już ponad dwa tysiące lat! Czas naturalnej redukcji szkła do materiału nieodróżnialnego od zwykłego piasku szacuje się nawet na cztery tysiące lat.
Istnieją propozycje przerabiania szkła poprzez rozdrabnianie na piasek, który jest nieodróżnialny od naturalnego. Jak sprawuje się taki piasek? Nowozelandzki projekt Glass Sand For Turf wykazał, że na specjalnie rozdrobnionym piasku zrobionym z recyklowanych butelek mogą rosnąć rośliny. Naukowcy z Lincoln University z powodzeniem uprawiali na nim winorośl.
Jak na własną rękę przyczynić się do zmniejszenia ilości odpadów?
Niezależnie od tego, jaki rodzaj opakowań wybierzemy, pamiętajmy o kilku prostych zasadach, które pozwolą nam minimalizowąć negatywny wpływ naszego stylu życia na środowisko:
- Minimalizujmy liczbę zużywanych opakowań. Używajmy bidonów do picia wody, nalewajmy wodę z większej butelki do pustej mniejszej na drogę, zamiast kupować nową.
- Segregujmy odpady. Wrzucenie opakowania z odpowiedniego materiału do odpowiedniego pojemnika zagwarantuje, że trafi ono do recyklingu.
- Zgniatajmy opakowania. Nasza Ziemia nie jest z gumy - zmniejszajmy objętość śmieci przez zgniecenie kartonów po mleku i plastikowych butelek.
Plastik czy szkło - które opakowania są bardziej szkodliwe?